เขาใหญ่กับภาพจำในอดีต

และเดิมพันในการพัฒนาหนึ่งในพื้นที่สำคัญของโลก

อนรรฆ ปิยะกาญจน์

เขาใหญ่ กับภาพจำในอดีต

เมื่อพูดถึง “เขาใหญ่” คนส่วนมาก หรือแทบทั้งหมดก็ว่าได้ จะนึกถึงภาพของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ด้านอำเภอปากช่อง นึกถึงอากาศเย็นสบาย นึกถึงที่พักและคาเฟ่ที่สวยงามท่ามกลางธรรมชาติ แต่หากย้อนเวลากลับไป อำเภอปากช่องเคยเป็นเมืองเกษตรกรรมที่เงียบสงบ ทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ของเขาใหญ่ได้มอบความอุดมสมบูรณ์ให้กับพื้นที่ชุมชน ปากช่องมีทุ่งนาและสวนผลไม้ที่กว้างใหญ่รวมถึงงานหัตถกรรมซึ่งเป็นแหล่งรายได้หลักของชุมชน การเพาะปลูกแบบพื้นบ้านผสมผสานกับภูมิอากาศและความอุดมสมบูรณ์ของดินได้สร้างความยั่งยืนให้กับเกษตรกรในพื้นที่ ผู้คนใช้ชีวิตไปตามจังหวะของธรรมชาติที่เรียบง่าย มีวิถีชีวิต และวัฒนธรรมที่เชื่อมโยงผูกพันกับธรรมชาติ

สำหรับชาวบ้านในอำเภอปากช่อง การเดินทางสู่เขาใหญ่ในอดีตไม่ได้มีจุดประสงค์เพื่อท่องเที่ยวเป็นหลัก หากแต่เป็นการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรในป่า ทั้งการหาของป่า ล่าสัตว์ หรือแม้แต่การทำไร่ในพื้นที่ที่ยังไม่ประกาศเป็นเขตอุทยานฯ อย่างไรก็ตามภาพของเขาใหญ่ที่อุดมสมบูรณ์และสัตว์ป่านานาชนิดได้เริ่มดึงดูดนักท่องเที่ยวให้เข้ามาสัมผัสความงดงามอันยิ่งใหญ่นี้ โดยในช่วงเริ่มต้นของการท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติในเขาใหญ่ นักท่องเที่ยวที่มาเยือนมักเป็นนักเดินทางสายลุยที่แบกเป้ขึ้นรถไฟและต่อรถสองแถวจากตัวเมืองปากช่องเพื่อขึ้นไปสัมผัสอากาศเย็นและความเงียบสงบของผืนป่า บางคนเลือกตั้งแคมป์กลางป่า บางคนเข้าพักในบ้านพักของอุทยานฯ ที่สร้างขึ้นจากไม้เนื้อแข็งที่ดูกลมกลืนไปกับธรรมชาติ เสียงร้องของชะนีตอนเช้า การเดินผ่านของฝูงกระทิงที่ออกหากิน นกสวยงามแปลกตา หรือการได้เห็นช้างป่าข้ามถนนเป็นภาพที่พบเห็นได้บ่อยครั้ง นักท่องเที่ยวรุ่นเก่ามักเล่าถึงช่วงเวลาที่ได้นั่งลอมวงรอบกองไฟในค่ำคืนที่เงียบสงบ ฟังเสียงจิ้งหรีดเรไร และมองดูหมู่ดาวเต็มท้องฟ้าซึ่งเป็นประสบการณ์ที่หาได้ยากในเมืองใหญ่ เป็นการเดินทางเพื่อสัมผัสวิถีชีวิตและธรรมชาติอย่างใกล้ชิด ผู้มาเยือนในยุคนั้นมักได้ประสบการณ์ที่อบอุ่นจากการต้อนรับของคนในท้องถิ่น เกิดการแลกเปลี่ยนเรื่องราวและความรู้ระหว่างชาวบ้านกับนักท่องเที่ยวที่กลายเป็นความทรงจำอันล้ำค่า

การเติบโตของความเป็นเมืองและการเปลี่ยนแปลงของภาพจำ

เมื่อการเดินทางสะดวกขึ้น เขาใหญ่เริ่มเป็นที่รู้จักมากขึ้นในฐานะแหล่งท่องเที่ยวสำคัญในช่วง 20 ปีที่ผ่านมา รีสอร์ต ร้านอาหาร และสถานที่ท่องเที่ยวเชิงพาณิชย์ทยอยผุดขึ้นกลายเป็นแม่เหล็กดึงดูดนักท่องเที่ยว จากที่เคยมีเพียงบ้านพักของอุทยานฯ นักท่องเที่ยวเริ่มมีตัวเลือกมากขึ้น ตั้งแต่รีสอร์ตหรูสไตล์บ้านพักตากอากาศไปจนถึงฟาร์มสเตย์ที่ให้ประสบการณ์แบบชนบท การท่องเที่ยวเชิงฟาร์ม เช่น ฟาร์มโคนม ฟาร์มเกษตร และไร่องุ่น กลายเป็นหมุดหมายยอดนิยมของนักเที่ยวที่มองหากิจกรรมมากกว่าการเดินป่า ภาพของเขาใหญ่ในความทรงจำของหลายคนจึงเริ่มเปลี่ยนไป จากป่าใหญ่ลึกลับสู่ภาพของทุ่งหญ้า ไร่องุ่น และที่พักหรูที่ผสมผสานธรรมชาติเข้ากับความสะดวกสบายและกลิ่นอายของตะวันตก

สำหรับคนรุ่นเก่าที่เคยสัมผัสเขาใหญ่ในยุคที่ยังเป็นป่าลึก ภาพจำของพวกเขาคือความบริสุทธิ์ของธรรมชาติและความสงบที่หาได้ยาก แต่สำหรับนักท่องเที่ยวรุ่นใหม่ เขาใหญ่อาจเป็นภาพของการขับรถผ่านไร่องุ่น ดื่มกาแฟในคาเฟ่กลางหุบเขา หรือเข้าพักในรีสอร์ตหรูที่มองเห็นวิวทิวเขาที่ยิ่งใหญ่สวยงาม และถึงแม้ภาพจำของเขาใหญ่จะเปลี่ยนไปตามยุคสมัย แต่สิ่งที่อยู่ในภาพจำร่วมกันคือความโหยหาธรรมชาติของผู้คน และเขาใหญ่ยังคงเป็นที่ที่สร้างความทรงจำใหม่ๆ ได้เสมอ ปากช่องจึงกลายเป็น “เมืองท่องเที่ยว” อย่างเต็มภาคภูมิที่เต็มไปด้วยสีสันและความเคลื่อนไหว วิถีชีวิตของผู้คนค่อยๆ เปลี่ยนแปลงจากการพึ่งพาธรรมชาติไปสู่การพึ่งพาตลาดและการท่องเที่ยว

ปากช่องได้กลายเป็น “ประตูสู่เขาใหญ่” ซึ่งเป็นพื้นที่ท่องเที่ยวสำคัญของประเทศที่มีความสำคัญในระดับโลกจากการเป็นพื้นที่มรดกโลกขององค์การยูเนสโก รวมทั้งอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ยังได้รับการยกย่องว่าเป็นอุทยานมรดกแห่งอาเซียน หรือ ASEAN Heritage Parks โดยได้รับการนิยามว่าเป็น “พื้นที่อนุรักษ์ที่มีความสำคัญสูงที่เป็นตัวแทนระบบนิเวศของภูมิภาค” นอกจากนั้นยังมีศักยภาพในการเป็นส่วนหนึ่งของการเชื่อมโยงแผนพัฒนาด้านการท่องเที่ยวและเศรษฐกิจในภูมิภาค อาทิ โคราชเมืองสามมรดกโลกยูเนสโกและถนนวงแหวนยูเนสโก กิจกรรมไมซ์รองรับโคราชไมซ์ซิตี้ รวมถึงมหกรรมพืชสวนโลกโคราชเอ็กซ์โป 2029 ซึ่งคาดว่าจะดึงดูดนักท่องเที่ยวทั้งในประเทศและต่างประเทศ และยังเป็น ”ประตูสู่เขตเศรษฐกิจพิเศษภาคตะวันออกเฉียงเหนือ” ปากช่องจึงไม่ใช่เมืองเล็กๆ อีกต่อไป แต่กำลังก้าวเข้าสู่การเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจและการท่องเที่ยวที่สำคัญทั้งในระดับประเทศและระดับอาเซียนไปจนถึงระดับโลก และนี่คือเหตุผลว่าทำไม “การวางแผนการพัฒนาพื้นที่รองรับการเติบโตของเมืองที่เป็นหนึ่งในพื้นที่สำคัญของโลก” จึงเป็นสิ่งจำเป็นเร่งด่วน

เมื่อหันไปดูสถิติสำหรับเด็กเนิร์ด ข้อมูลจากการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยพบว่า ในแต่ละปีมีนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติเดินทางมายังเขาใหญ่ด้านอำเภอปากช่องมากกว่า 2 ล้านคนต่อปี โดยเฉพาะช่วงฤดูหนาวที่มีอัตราการเข้าพักของโรงแรมสูงถึงร้อยละ 90-100 การเติบโตของจำนวนนักท่องเที่ยวทำให้เกิดความต้องการโครงสร้างพื้นฐานที่ดีขึ้น อาทิ ถนน ระบบขนส่งและขนส่งสาธารณะ ระบบไฟฟ้าที่มีเสถียรภาพและน้ำประปาที่เพียงพอและมีคุณภาพ ระบบการสือสารที่ทั่วถึง การสุขาภิบาลและการบริหารจัดการขยะและน้ำเสียที่มีประสิทธิภาพ ระบบสาธารณสุขและการแพทย์ฉุกเฉินที่เพียงพอ รวมถึงระบบป้องกันและแจ้งเตือนภัยพิบัติ เป็นต้น หากไม่มีแผนพัฒนาเมืองที่ชัดเจน ปากช่องอาจประสบปัญหา “Overtourism” หรือการท่องเที่ยวที่มากเกินไป จนส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของคนในพื้นที่และทำลายทรัพยากรธรรมชาติในระยะยาวได้ แม้การเติบโตของการท่องเที่ยวจะนำมาซึ่งความสะดวกและเศรษฐกิจที่ดีขึ้น แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่า สิ่งเหล่านี้มีผลต่อธรรมชาติและสัตว์ป่าของเขาใหญ่ นักท่องเที่ยวที่เพิ่มขึ้นหมายถึงขยะและเสียงรบกวนที่มากขึ้น ขณะที่สัตว์ป่าบางชนิดเริ่มคุ้นชินกับมนุษย์เกินไปและมนุษย์ก็เริ่มคุ้นชินกับสัตว์ป่ามากเกินไปเช่นกัน

ในขณะที่อสังหาริมทรัพย์รวมถึงธุรกิจท่องเที่ยวมีการขยายตัวอย่างรวดเร็ว ทำให้ปัจจุบันมีโครงการบ้านจัดสรร คอนโดมิเนียม และที่พักตากอากาศเกิดขึ้นจำนวนมากในพื้นที่ปากช่อง โดยเฉพาะบริเวณรอบถนนธนะรัชต์และพื้นที่ใกล้ทางขึ้นอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ การเติบโตของอสังหาริมทรัพย์ทำให้ราคาที่ดินปรับตัวสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง และยังส่งผลให้เกิดปัญหา “การใช้ที่ดินอย่างไม่มีแบบแผน” เช่น การบุกรุกพื้นที่สีเขียว การตัดถนนเข้าไปในเขตป่า หรือการก่อสร้างอาคารสูงบดบังทัศนียภาพของธรรมชาติ ดังนั้นการพัฒนาอย่างเป็นระบบจึงเป็นเรื่องจำเป็น เช่น การออกแบบควบคุมการใช้ประโยชน์ที่ดินและมาตรการกำหนดเขตควบคุมความสูงของอาคาร หรือการจัดทำโซนนิ่งสำหรับการพัฒนาธุรกิจท่องเที่ยวโดยไม่กระทบต่อพื้นที่ธรรมชาติ ซึ่งสามารถพัฒนาได้ผ่านการจัดทำผังเมืองระดับชุมชนที่กำลังร่วมกันผลักดัน

ปัจจุบันปากช่องยังเผชิญกับปัญหา “ปริมาณขยะที่เพิ่มขึ้น” จากนักท่องเที่ยวและชุมชนเมืองที่ขยายตัว รวมถึงการจัดมหกรรมและงานเทศกาลต่างๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน โรงแรมและร้านอาหารจำนวนมากสร้างขยะพลาสติกและเศษอาหารในปริมาณที่มากมหาศาล ซึ่งหากไม่มีการเตรียมความพร้อมในการรองรับการบริหารจัดการที่ดีเพียงพอ อาจส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของประชาชนและสภาพแวดล้อมของพื้นที่ได้ ดังนั้นการตระหนักถึงความสำคัญพร้อมทั้งการรณรงค์ด้านการจัดการขยะจึงเป็นอีกปัจจัยสำคัญ รวมถึงการบริหารจัดการน้ำและพลังงานให้เพียงพอและมีเสถียรภาพ ทั้งหมดเป็นวาระเร่งด่วนเพื่อพัฒนาพื้นที่รองรับการขยายตัวของเมืองให้ยั่งยืน

และถึงแม้ปากช่องจะมีโครงสร้างพื้นฐานที่รองรับการท่องเที่ยวในระดับหนึ่ง แต่ยังต้องการการพัฒนาระบบขนส่งสาธารณะที่ปัจจุบันยังขาดการขนส่งนักท่องเที่ยวและคนในชุมชนทั้งจุดเชื่อมโยงระบบรางจากอำเภอเมืองปากช่องเพื่อขึ้นสู่เขาใหญ่ รวมถึงขนส่งสาธารณะในพื้นที่ท่องเที่ยวเขาใหญ่เอง ซึ่งหากมีการพัฒนาจะช่วยลดปริมาณรถยนต์ในพื้นที่ได้ รวมถึงยังสามารถส่งเสริมด้านการท่องเที่ยวได้อีกทางหนึ่ง

การเดิมพันการพัฒนาสู่อนาคตอันยั่งยืน

การพัฒนาเชิงพื้นที่เป็นกระบวนการที่ต้องคำนึงถึงความสมดุลในทุกมิติ ทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม ชุมชน วัฒนธรรม ทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และโครงสร้างพื้นฐาน เน้นการบูรณาการความร่วมมือที่มีความต่อเนื่องและยั่งยืน โดยการตัดสินใจพัฒนาอะไรในแต่ละช่วงเวลาจะส่งกระทบต่อภาพรวมของพื้นที่ในระยะยาว เปรียบเสมือน “การเดิมพัน” ที่ไม่อาจย้อนเวลากลับมาแก้ไขได้ หากลงเดิมพันที่ผิดพลาด ช้าเกินไป หรือดำเนินไปโดยไม่คำนึงถึงความสมดุล อาจนำไปสู่ปัญหาในระยะยาว การพัฒนาที่ไม่สมดุลสามารถสร้างผลกระทบที่รุนแรงต่อชุมชนและสิ่งแวดล้อม ไม่ว่าจะเป็นการสูญเสียอัตลักษณ์ท้องถิ่น การแตกแยกของชุมชนจากการแย้งกันใช้ทรัพยากร ความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ภาวะน้ำแล้งจากการใช้ทรัพยากรเกิดขนาด ความแออัดของเมือง และความไม่ยั่งยืนทางเศรษฐกิจ โดยที่การพัฒนาในลักษณะเร่งรีบไม่คำนึงถึงผลกระทบในระยะยาว มักนำไปสู่การสูญเสียสิ่งที่มีค่าทางวัฒนธรรมและธรรรมชาติ ซึ่งไม่เพียงแต่ทำลายภาพจำในอดีต แต่ยังลดทอนศักยภาพของพื้นที่ในการพัฒนาต่อไปในอนาคต

ปัจจัยที่นำไปสู่ความไม่สมดุลในการพัฒนามักเกี่ยวข้องกับการจัดการที่ขาดการดำเนินการที่เป็นระบบ มุ่งเน้นการลงทุนด้านใดด้านหนึ่งอย่างไม่เหมาะสม หรือการมองข้ามความสำคัญของการบูรณาการในทุกมิติของการพัฒนา นอกจากนี้การเปลี่ยนแปลงทางสังคมและเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็วยังเป็นปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อความยั่งยืนในระยะยาว หลายเมืองในโลกต่างเผชิญปัญหาที่คล้ายกันนี้ แต่มีตัวอย่างของเมืองที่สามารถพัฒนาได้อย่างสมดุล อาทิ บันดุง ประเทศอินโดนีเซีย ที่มีการออบแบบผังเมืองใหม่โดยเน้นพื้นที่สีเขียวและการคมนาคมยั่งยืน หรือควีนส์ทาวน์ ประเทศนิวซีแลนด์ ที่จำกัดจำนวนผู้มาเยือนในบางช่วงเวลาเพื่อปกป้องธรรมชาติ

จากตัวอย่างเมืองที่ประสบความสำเร็จในการพัฒนาเชิงพื้นที่อย่างเหมาะสมและยั่งยืนได้แสดงให้เห็นว่า การมีวิสัยทัศน์ที่กว้างไกล นโยบายที่ชัดเจน และการวางแผนในระยะยาวทีมีความสอดคล้องกับความต้องการของชุมชนจากการมีส่วนร่วมของภาคประชาชนในพื้นที่เป็นปัจจัยสำคัญที่จะนำไปสู่ความสำเร็จของการพัฒนาที่ยั่งยืน การพัฒนาควรมุ่งเน้นการเสริมสร้างความสามารถในการปรับตัวของชุมชนและอยู่ร่วมกับการเปลี่ยนแปลงได้อย่างยั่งยืน รวมถึงการรักษาสมดุลระหว่างการพัฒนาเศรษฐกิจและการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติอย่างเข้มงวด

ภาพจำในอดีตของเขาใหญ่เป็นเครื่องยืนยันถึงรากฐานที่แท้จริงของความเป็นอยู่และวิถีชีวิตที่เรียบง่ายผูกพันกับธรรมชาติและยังเป็นรากฐานให้กับการพัฒนาในอนาคต การพัฒนาเชิงพื้นที่ไม่ได้หมายถึงเพียงการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานหรือการขยายตัวทางเศรษฐกิจ แต่ยังรวมถึงการอนุรักษ์วิถีชีวิต วัฒนธรรม และทรัพยากรธรรมชาติที่เป็นอัตลักษณ์ของพื้นที่นั้นๆ ไปพร้อมกัน การมองเห็นคุณค่าในอดีตและการเรียนรู้จากบทเรียนที่ผ่านมาจะช่วยให้ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในการกำหนดนโยบายการพัฒนาสามารถพิจารณาได้อย่างรอบด้านและมีวิสัยทัศน์ที่กว้างไกล

ปากช่องในฐานะเมืองท่องเที่ยวเชื่อมโยงมรดกโลกกำลังอยู่บนหัวเลี้ยวหัวต่อของการพัฒนาที่สำคัญ และเผชิญกับความท้าทายจากการเติบโตที่รวดเร็ว หากปล่อยให้เติบโตโดยไม่มีการวางแผน อาจนำไปสู่ปัญหาที่แก้ไขได้ยากในอนาคต แต่หากมีนโยบายและการบริหารจัดการที่ดี ศักยภาพอันมหาศาลของพื้นที่ท่องเที่ยวเขาใหญ่ด้านอำเภอปากช่องสามารถเป็นแบบอย่างของการพัฒนาเชิงพื้นที่ที่มีความสมดุลและยั่งยืนเพื่อเป็น “เมืองต้นแบบด้านการพัฒนาเมืองท่องเที่ยวสีเขียวเชิงสร้างสรรค์มูลค่าสูงที่ยั่งยืน” ตามวิสัยทัศน์ของสมาคมการท่องเที่ยวเขาใหญ่ที่พยายามผลักดันและขับเคลื่อนอยู่ในปัจจุบัน อย่างไรก็ตาม ความสำเร็จในการพัฒนานั้นไม่สามารถเกิดขึ้นได้เพียงลำพัง หากแต่เป็นผลมาจากความร่วมมือของทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และประชาชนในพื้นที่เป็นสิ่งที่จะนำพาให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืน ความท้าทายที่เกิดจากการพัฒนาที่ไม่สมดุลและผลกระทบที่ตามมาจึงเป็นสิ่งที่ต้องได้รับแก้ไขและป้องกันร่วมกัน

เมื่อมองไปข้างหน้า การเดิมพันในการพัฒนาพื้นที่ท่องเที่ยวเขาใหญ่ด้านอำเภอปากช่องจึงไม่ใช่เพียงแค่การลงทุนในอนาคตทางเศรษฐกิจ แต่เป็นการวางรากฐานเพื่อสร้างความมั่นคงให้กับวิถีชีวิตของคนในชุมชนและการรักษาสิ่งแวดล้อมที่เป็นสมบัติอันล้ำค่าของทุกคนในสังคมให้ยั่งยืน ภาพจำในอดีตที่เรารู้จักและชื่นชมจะต้องถูกผสานเข้ากับนวัตกรรมและการวางแผนอย่างรอบคอบ เพื่อสร้างพื้นที่ที่สามารถรักษาความเป็นเอกลักษณ์และความยั่งยืน และทุกก้าวสู่การพัฒนาในวันนี้ จะเป็นแสงนำทางเพื่อส่องประกายความหวังในวันข้างหน้าในการเป็น “หนึ่งในพื้นที่สำคัญของโลก” ที่ทุกคนภาคภูมิใจและสามารถส่งต่อมรดกอันล้ำค่านี้ให้กับคนรุ่นหลัง เราจึงต้องระมัดระวังและมุ่งมั่นในการตัดสินใจร่วมกัน เพราะทุกทางเลือกคือการเดิมพันที่ไม่อาจย้อนกลับมาแก้ไขได้อีกครั้ง

ห้ามคัดลอก ดัดแปลง หรือเผยแพร่เนื้อหาทั้งหมดหรือบางส่วนโดยไม่ได้รับอนุญาต